نشر توسط:admin Views 25 تاریخ : 10 ارديبهشت 1395 نظرات ()
کلید[۱] یک نشانه موسیقی است که برای تعیین زیرایی[۲] نتهای[۳] نوشته شده بکار می‌رود. روی یکی از خطوط در اول حامل قرار گرفته، نام و زیرایی نتهایی را که روی آن خط واقع شده تعیین می‌کند. این خط بعنوان نقطع راهنما برای تعیین اسامی نتها روی هر یک از خطوط یا بین خطوط استفاده می‌شود. فقط یک کلید استفاده می‌شود که بجای خطوط به فواصل میان خطوط اشاره می‌کند.
سه نوع کلید در نت نویسی موسیقی مدرن بکار می‌رود: کلید دو، کلید فا و کلید سل. هر یک از کلیدها تعیین کننده نت متفاوتی برای خطی هستند که روی آن قرار می‌گیرند.
هرگاه یکی از این کلیدها روی یکی از خطوط حامل قرار گرفت، بقیه خطوط و میان خطوط با توجه به رابطه‌ای که با آن دارند خوانده می‌شوند.
استفاده از سه کلید مختلف نوشتن موسیقی برای تمامی صداها و سازها را امکان پذیر نموده، حتی اگر آنها بازه‌های بسیار متفاوتی داشته باشند(که آنها، حتی اگر تعدادی صدای بسیار بالاتر یا پایینتر از صداهای دیگر باشند).انجام این کار فقط با استفاده از یک کلید بسیار سخت است، بدلیل اینکه حامل مدرن فقط ۵ خط داشته، و تعداد نتهایی که در محدوده حامل نشان داده می‌شود، حتی با خطوط اضافه، نزدیکی با تعداد نتهایی که یک ارکستر می‌نوازد ندارد. استفاده از کلیدهای مختلف برای سازها و صداهای متفاوت این امکان را می‌دهد که به راحتی نتها را در محدوده حامل با کمترین استفاده از خطوط اضافه نوشت. به این منظور کلید سل برا بخشهای بالا، کلید دو برای بخشهای میانی، و کلید فا برای بخشهای پایین- به استثنای قسمت مهمی مهم از بخشهای انتقالی، که نت متفاوتی از صدایی تولید می‌کنند نوشته می‌شود، اغلب حتی در اکتاو.
به منظور تسهیل در نوشتن محدوده‌های مختلف، هر یک از کلیدها بصورت تئوری می‌توانند روی هر یک از خطوط حامل قرار گیرند. هرچه یک کلید روی حامل پایینتر قرار گیرد، بالاترین محدوده را داشته، برعکس، بالاترین کلید، محدوده پایین را خواهد داشت.
به این دلیل که پنج خط، و سه کلید داریم، معقول است که پانزده حالت مختف از کلیدها داشته باشیم. شش تا از اینها، به هر حال، کلیدهای زائد هستند(برای مثال، کلید سل روی خط سوم همانند کلید دو روی خط اول است). که نه کلید متفاوت باقی می‌ماند، تمامی چیزی که در طول تاریخ آن استفاده شده است عباتند از: کلید سل روی دو خط پایینی، کلید فا روی سه خط بالایی و کلید دو روی تمامی خطوط بجز بالاترین، که به نام "کلید دوی متحرک".(کلید دو روی بالاترین خط زائت است برای اینکه آن کاملاً برابر با کلید فا روی خط سوم است؛ هر دو گزینه استفاده می‌شوند.)
هر یک از این کلیدها اسامی مختلفی را براساس محدوده صوتی که برای آنها مناسب است، دارند.
در موسیقی مدرن، فقط چهار کلید بشکل منظم استفاده می‌شود: کلید تربل، کلید باس، کلید آلتو و کلید تنور. از اینها، کلید تربل و کلید باس بیشترین استفاده را دارند.
در پایین لیست کامل از کلیدها، همراه با لیستی از سازها و صداهایی که بوسیله آنها نت نویسی می‌شوند، آورده شده است. هر کلید در محل اصلی خود روی حامل نشان داده شده، به همراه نت مرجع آورده شده است.
علامت * بعد از نام یک کلید نشان می‌دهد که آن کلید امروزه استفاده نمی‌شود.
وقتی کلید سل روی دومین خط حامل قرار می‌گیرد، به آن کلید تربل می‌گویند. این کلید امروزه بیشترین استفاده را داشته، و تنها کلید سلی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این دلیل، اصطلاحات کلید سل و کلید تربل هم معنی در نظر گرفته می‌شوند. قبلا همچنین به نام کلید ویلن شناخته می‌شد. کلید تربل در طول تاریخ برای بخشهای صدای تربل یا قبل از بلوع، استفاده می‌شده است.
در میان سازها از کلید تربل: ویلن، فلوت، ابوا، هورن انگلیسی، خانواده کلارینت، خانواده ساکسفون، هورن، ترمپت، کرنت، یوفونیوم(و گاهی باریتون)، ویبرافون، سیلافون، ماندولین، ریکوردر و گیتار استفاده می‌کنند. کلید تربل حامل بالا از حامل عمومی (بزرگ) است که برای هارپ و کیبرد استفاده می‌شود. همچنین گاهی اوقات به جای کلید تنور، بای بالاترین نتهای سازهایی که با کلید باس اجرا می‌شوند مانند ویلن سل، کنتر باس (که یک اکتاو پایین تر صدا می‌دهد)، باسون و ترمبون. همچنین ویلن آلتو (ویولا) بعضی اوقات از کلید تربل برای نتهای خیلی بالا استفاده می‌کند. کلید تربل برای صداهای سپرانو، متسو سپرانو، آلتو، کنتر آلتو و تنور استفاده می‌شود. صدای تنور یک اکتاو پایینتر صدا می‌دهد و اغلب بوسیله کلید اکتاو (در ادامه توضیح داده شده است) یا دو کلید تربل نشان داده می‌شود.
وقتی کلید تربل روی اولین خط حامل قرار می‌گیرد، به آن کلید ویلن فرانسوی می‌گویند.
این کلید دیگر استفاده نمی‌شود. سابقاً، از آن برای فلوت و ویلن استفاده می‌شد، مخصوصا در قطعاتی که در قرن هفدم و هجدهم در فرانسه انتشار یافته است. نوع قرار گیری آن نام نتها را روی حامل درشرایطی همانند کلید باس قرار می‌داد، در حالی که دو اکتاو بالاتر صدا می‌داند.
وقتی کلید فا روی خط چهارم قرار گرفته، به آن کلید باس گفته می‌شود. این تنهاکلید فا است که امروزه استفاده می‌شود، پس واژه کلید فا و کلید باس اغلب مترادف در نظر گرفته می‌شود.
این کلید برای ویلن سل، یوفونیوم، کنتر باس، کیتار باس، باسون، کنتر باسون، ترومبون، باریتون، توبا و تیمپانی استفاده می‌شود. همچنین برای پایین‌ترین نتهای هورن و برای صداهای باریتون و باس استفاده می‌شود. تنو زمانی روی کلید باس نوشته می‌شود که هر دو روی یک حامل نوشته شوند. کلید باس کلید پایین در حامل عمومی برای سازهای هارپ و کیبرد است. کنترباسون، کنتر باس و الکتریک باس یک اکتاو پایینتر از چیزی که نوشته می‌شوند صدا می‌دهند.
وقتی کلی فا روی خط سوم قرار گیرد، کلید بارتون نامیده می‌شود.
این کلید دیگر مورد استفاده نمی‌باشد. قبلاً، از آن برای نوشتن بخش باریتون در موسیقی آوازی استفاده می‌شده است.
وقتی کلید فا روی خط پنجم قرار می‌گرفت، به آن کلید باس پایین گفته می‌شد. نت‌خوانی این کلید ماننده کلید تربل بوده، اما در حقیقت نتها دو اکتاو پایینتر بودند.
این کلید دیگر مورد استفاده نیست. قبلاً، از آن برای نوشتن بخشهای پایین باس استفاده می‌شد (برای مثال در کارهای هنریش شوتز).
وقتی کلید دو روی سومین خط حامل قرار می‌گرفت، به آن کلید آلتو گفته می‌شد. در تمامی کلیدهای دو، این خط نشانگر نت دو وسط است.
این کلید (گاهی نیز کلید ویلا نامیده می‌شود) اکنون برای ویلا، ویلا داگامبا و ترمبون آلتو[۴] استفاده می‌شود. قبلاً، از آن برای صدای آلتو و برای سازهایی که در محدوده میانی اجرا می‌شدند ( مانند: ابوا و ریکوردر) استفاده می‌شد. نمونه رایج از آن در کارهای سرگئی پرکفیف برای نت نویسی هورن انگلیسی، در سمفونی‌هایش می‌باشد. گاهی برای موسیقی کیبرد نیز در زمانهای گذشته استفاده شده است (کراهای برامس برای ارگ، جان کیج در Dream for Piano).
وقتی کلید دو روی خط چهارم قرار می‌گیرد، به آن کلید تنور گفته می‌شود.
از این کلید برای نت نویسی محدوده بالایی باسون، ویلن سل، یوفونیوم، کنتر باس و ترومبون (که همگی از کلید باس در پایین و وسط محدوده صوتیشان استفاده کرده، و در محدوده صوتی بسیار بالا، کلید سل مناسب‌تر است). قبلاً، از آن برای بخش تنور در موسیقی آوازی استفاده می‌شد اما مدت زیادی است که وقتی به تنهایی نوشته می‌شود با اکتاو کلید تربل و وقتی با باس در یک کلید نوشته می‌شود، با کلید باس جایگزین شده است. کنتر باس یک اکتاو پایینتر از چیزی که نوشته می‌شود صدا می‌دهد.
در گذشته، کلید دو گاهی روی خط پنجم قرار گرفته و کلید باریتون نامیده می‌شد، همانند کلید فای خط سوم، که هر دو دقیقاً یکی بودند. بدلیل این برابری، این کلید بندرت در گذشته استفاده می‌شده؛ کلید باریتون فا در عوض استفاده می‌شد.
وقتی کلید دو روی خط دوم قرار می‌گیرد، به آن کلید متسو سپرانو می‌گویند.
این دیگر کلید مورد استفاده نیست. قبلاً، از آن در موسیقی آوازی برای نوشتن بخشهای متسو سپرانو استفاده می‌شده است.
وقتی کلید دو روی خط اول قرار می‌گیرد، کلید سپرانو نامیده می‌شود.
این کلید دیگر مورد استفاده نیست. قبلاً، از آن در موسیقی آوازی برای نوشتن بخش سپرانواستفاده می‌شده است.
با شروع قرن 18 از کلید تریبل برای سازهایی که یک اکتاو بمتر صدا می‌دهند استفده شد، مانند گیتار؛ همچنین برای صدای تنور نیز استفاده شد. برای رفع ابهام، بعضی وقتها کلیدهای تغییر یافته استفاده شده، مخصوصا در متونی که برای گروه کر نوشته می‌شد؛ همانطور که نشان داده شده، کلید دو میان خط سوم و چهارم، که به آسانی با کلید تنور اشتباه گرفته می‌شده، که کمیاب بود.
این مورد اغلب در بخش تنور در حالتی که بشکل STAB[۵] تنظیم شده باشد، کلید تریبل با علامت اکتاو پایین آن، به این معنی بود که نت نوشته شده یک اکتاو پایینتر صدا خواهد داد. کلید تنور واقعی عموماً در موسیقی آوازی مورد استفاده قرار نگرفته، این کلید تریبل "اکتاو شده" کیلد تنور نامیده می‌شد. کلید مشابهی بعضی اوقات برای هورن باریتنون مورد استفاده قرار می‌گرفت. در بعضی نسخه‌ها، برای همین منظور از کلید تریبل دوبله شده -دو کلید سل که روی هم قرار می‌گرفتند- استفاده می‌شد.
در قسمت دیگر جریان، کلید تربل با یک 8 بالای آن برای پیکولو؛ penny whistle، رکوردر سپرانو و بقیه بخشهای سازهای بادی-چوبی در محدوده صوتی بالا (بشکل غیر معمول) بعنوان "کلید سپرانینو" نامیده می‌شد.
کلید فا همچنین می‌تواند با علامت اکتاو نت نویسی شود. کلید فا که یک اکتاو بمتر شده بعضی اوقات برای سازهای کنترباس ماننده دوبل باس و کنتر باسون استفاده شده و شکل سنتی کلید زیر باس استفاده خود را از دست داده، که این اصطلاح برای این منظور استفاده می‌شود. از کلید فا که یک اکتاو زیرتر شده برای ریکوردر باس و کاهاً، بندرت، برای بخشهای کنترتنور استفاده شده و به نام کلید کنترتنور شناخته می‌شود، برای خواننده باس یا باریتون وقتی بخشهایی را بصورت فالست می‌خواند راحت‌تر است. به هر حال، هر دوی اینها بسیار نادرند( و در حقیقت کلید کنترتنور مدتها قبل بشکل تنز آمیزی در کارهای P. D. Q. Bach معرفی شد). کلید باس تغییر نیافته بسیار معمول است که در بخشهای سازی و آوازی که محدوده صدای آنها ظاهراً پایینتر از حامل قرار می‌گیرد به سادگی تعدادی از خطوط اضافه را برای هر نت بشکل عمومی یاد می‌گیرند اگر نتهای روی خطوط بطور قابل ملاحظه ای بالاتر از حامل بود آهنگساز یا ناشر بعضی اوقات نتها را در کلید تربل نوشته یا یک اکتاو بمتر می‌نوشت.
کلید خنثی یا کوبه‌ای کلید به آن شکل که با کلیدهای فا، سل و دو برخورد می‌شود، نیست. آن یک قرارداد ساده است که نشان می‌دهد که هر یک از خطوط و بین خطوط حامل به ساز کوبه‌ای مربوط است که دارای صدای معینی نیست. به استثنای خروجی تعدادی کیت‌های-درام عمومی و کوبه‌ای مارش، محلهای مربوط به خطوط و میان خطوط برای سازها استاندارد نشده‌اند، پس اساساً قرارداد یا علامتی بالای حامل برای نشان دادن چیزی که باید نواخته شود لازم است. سازهای کوبه‌ای که دارای صوت معیین هستند از کلید خنثی استفاده نمی‌کنند، و تیمپانی(نت نویسی در کلید فا) و کوبه‌ای های مضرابی (نت نویسی در کلید تربل یا حامل عمومی) معمولاً در خطوطی بغیر از کوبه‌ای های غیر قابلکوک نت نویسی می‌شوند.
بخشهای با کلید خنثی همیشه پنج خط ندارد. عموماً، سازهای کوبه‌ای فقط یک خط داشته، همچنین ترکیبات دیگر نیز می‌توانند استفاده شوند.
کلید خنثی گاهی وقتی سازهای غیر کوبه‌ای تکنیکهای فاقد صوت معین را می‌نوازند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند ضربه زدن در بدنه ویلن، ویلن سل یا گیتار آکوستیک یا وقتی گروه کر دست می‌زند، پا می‌کوبد یا داد می‌زند، اما بیشتر اوقات ریتم را با X در سازهای نرمال با شرحی بالای آن برای اجرای مناسب، مشخص می‌کنند.
برای گیتار و دیگر سازهای پرده‌دار، نت نویسی بشکل تبلچر در محل عادی نتها ممکن است. در این صورت، علامت TAB بجای کلید نوشته می‌شود. تعداد خطوط حامل لزوماً پنج عدد نیست: یک خط برای هر سیم ساز(چون، برای گیتار استاندارد شش سیمه، شش خط و برای باس سنتی پنج خط لازم است) در نظر گرفته می‌شود. اعداد روی خطوط نشان می‌دهد که کدام پرده روی سیم باید اجرا شود. نشانه ،TAB همانند کلید کوبه‌ای، در حقیقت یک کلید نیست، بلکه ترجیحاً نشانه‌ای است که بجای کلید مورداستفاده قرار می‌گیرد.
کلیدها همزمان با خطوط، در قرن 10 تکامل پیدا کرده‌اند. در اصل، بکار گیری نماد خاصی برای کلید، خط معیار حامل با یکی از نتها مشخص می‌شد که عبارتبودند از: F و c (با حرف کوچک،زیرا C با حرف بزرگ برای یک آکتاو پایینتر استفاده می‌شد) و بندرت g. اینها پر مصرف‌ترین "کلیدها" یا حروف-کلید[۶] در نت نویسی آوازهای گریگوریان بودند. به مرور زمان شکل حروف به فرمهای دیگری تغییر کرده تا اینکه به شکل امروزی رسیده است.
کلیدهای مختلف دیگری نیز استفاده می‌شده، بویژه در اولین دوره از نت نویسی آوازی بسیار از نتها با کلید Γ پایین (گاما، نتی که امروزه روی خط پایینی کلید باس نوشته می‌شود) تا سل بالای دو وسط(میانی)، با حرف کوچک g نوشته می‌شده و دو فرم از b کوچک اضافه شده(برای نتهایی که زیر دوی وسط (میانی)): گرد برای ♮B. همچنین در دوره‌ای، این کلیدها: F, c, f, C, D, a, g, e, Γ, B و b[۷] گرد و چهارگوش استفاده می‌شده.
در دوره پلی‌فونیک تا حدود 1600، کلیدهای نامتعارفی گاهی برای بخشهای بسیار بالا یا بسیار پایین محدوده صوتی، استفاده می‌شد. برای بخشهای باس خیلی پایین، کلید گاما (Γ) در وسط خطوط، خط چهارم یا پنج حامل (برای مثال در رکوئیم پیره دِ لا رو و در یک کتاب رقص که در میانه قرن 16 چاپ توسط برادران حِسِن[۸] چاپ شده‌است)؛ برای بخشهای بسیار بالا، کلید ر-بالا (d)، و حتی بالاتر کلید فای دوبل (ff)(برای مثال در کتاب مولینر (Mulliner)) برای نشان دادن نتهایی که بالای خط پنجم و بالای حامل تریبل قرار می‌گرفتند، بترتیب مورد استفاده قرار می‌گرفت.
تغییرات شکل کلیدهای مختلف تا همین اواخر ادامه داشت. کلید فا، تا بعد از 1970 در برخی نمونه‌ها (مانندکتابهای آواز مذهبی)، مانند نوشته می‌شد.
در نسخه‌های موسیقی چاپ شده در قرنهای 16 و 17، کلید دو اغلب بشکل چهارگوش، مانند این کلید تنور در سال 1639 نوشته می‌شد (نت نوشته شده "می" پایین است): کلید دو قبلاً به اشکال گوشه‌دار متفاوتی نوشته می‌شد، بعضی اوقات هنر هم استفاده می‌شود، یا حتی بیشتر تغییر یافته و به شکل K، وقتی با دست نوشته می‌شد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نت نویسی مدرن آوازهای گریگوریان، کلید دو به شکل(در حامل 4 خطی) و کلید فا به شکل نوشته می‌شود.
تزئینات بالای کلید سل احتمالاً از S شکسته اول "Sol"، نام نت "G" در سلفژ[۹] گرفته شده است.
کلید دو قبلاً برای نت نوسیقی موسیقی آوازی استفاده می‌شد، تمرینی که به تدریج بعد از قرن 19 کمتر شد. صدای سپرانو با کلید دو خط اول(کلید سپرانو)، صدای آلتو با کلید دو خط سوم(کلید آلتو)، صدای تنور با کلید دو خط چهارم(کلید تنور) و صدای باس با کلید فا خط چهارم(کلید باس) نوشته می‌شد.
در چاپهای مدرن، هارمونی چهاربخشی روی حاملهای موازی معمولاً مانند نمونه‌های زیر نوشته می‌شود:
اما می‌توان آنها را به دو حامل کاهش داد، سپرانو و آلتو با کلید تریبل، تنور و باس با کلید باس، نشان داده می‌شوند.