نشر توسط:admin Views 25 تاریخ : 1 ارديبهشت 1395

كمبود آهن و كم خوني ناشي از آن يكي از مشكلات تغذيه اي شايع در كشور است

آهن يك ماده مغذي مورد نياز براي ادامه حيات، واساسي ترين ماده اوليه براي ساختن گلبولهاي قرمز خون است. در نتيجه كمبود آهن در بدن كم خوني فقر آهن بوجود مي آيد

علائم ابتلاء به كم خوني فقر آهن

رنگ پريدگي دائمي زبان و مخاط داخل لب و پلك چشم ، خستگي زودرس، سياهي رفتن چشم ،بي تفاوتي، سرگيجه،سردرد،بي اشتهايي،حالت تهوع،خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست وپاها و در مراحل پيشرفته تر كم خوني،تنگي نفس همراه با طپش قلب و تورم قوزك پا از علائم كم خوني فقر آهن ميباشد.(البته در صورت وجود كم خوني خفيف اين علائم ديده نمي شود.) ،همه چيزخواري ،خوردن مواد غير معمول مثل يخ، خاك، نشاسته

عوامل ايجاد كننده كمبود آهن و كم خوني فقر آهن

•  كمبود آهن در رژيم غذايي روزانه
•  پايين بودن جذب آهن رژيم غذايي
•   افزايش نياز بدن به آهن در بارداري و رشد (كودكي و نوجواني)
•  دفع زياد آهن به دليل خونريزي شديد در دوران قاعدگي و يا بيماريهاي دستگاه گوارش مثل زخم معده ،زخم اثني عشر،بواسير،وخونريزي مكرر بيني در كودكان.
•  ابتلا به آلودگيهاي انگلي مثل ابتلا به كرم قلابدار و ژيارديا
•  ابتلاء مكرر به بيماريهاي عفوني مثل اسهال و عفونتهاي تنفسي كه به علت بي اشتهايي و كم شدن جذب موجب كمبود آهن ميشود
•   شروع نكردن به موقع تغذيه تكميلي و يا نامناسب بودن آن
•  عادات و الگوهاي نامناسب غذايي مانند مصرف چاي همراه با غذا و يا بلافاصله پس از صرف غذا كه جذب آهن رژيم غذايي را تا 95% كاهش مي دهد.همچنين استفاده از نانهايي كه با خمير ور نيامده تهيه شده اند .
•  تخليه ذخاير آهن در بدن زنان به علت بارداريهاي مكرر با فاصله كمتر از سه سال

افراد در معرض خطر كمبود آهن و كم خوني

*زنان سنين باروري بويژه زنان باردار

*كودكان خردسال

*نوجوانان بويژه دختران نوجوان

منابع غذايي آهن

در برنامه غذايي روزانه دو نوع آهن هم و غير هم وجود دارد. منابع غذايي آهن هم انواع گوشت ها (گوشت قرمز، مرغ و ماهي ) و جگر است. آهن هم از قابليت جذب بالايي برخوردار است و در حدود 20 تا 30 درصد آن جذب مي شود و تحت تاثير کاهش دهنده هاي جذب آهن يعني تانن ها ( در چاي و قهوه و دم کرده هاي گياهي )،فيبر و فيتات (در پوسته غلات و حبوبات) قرار نمي گيرد.

آهن غير هم از قابليت جذب کمي برخوردار است (3 تا 8 درصد) وجذب آن کاملا تحت تاثير افزايش دهندهاي جذب آهن (ويتامين C موجود در ميوه ها و سبزيها، اسيد لاکتيک و آهن هم و کاهش دهنده هاي جذب آهن قرار مي گيرد. بر اساس بررسي هاي انجام شده در کشور در حدود 80 تا 90 در صد آهن دريافتي روزانه از منابع آهن  غير هم تامين مي شود و از اين مقدار، در حدود 60% آن از نان مي باشد. فيتات موجود در ناني که از خمير ورنيامده است و در طبخ آن از جوش شيرين استفاده شده است، موجب کاهش شديد جذب آهن از غذاي اصلي مردم مي شود.

چند توصيه جهت پيشگيري از كمبود آهن و كم خوني فقر آهن

•    در برنامه غذايي روزانه خود از مواد غذايي آهن دار مثل گوشت قرمز-مرغ-ماهي- تخم مرغ-سبزيجات مثل جعفري و اسفناج و حبوبات مثل عدس و لوبيا استفاده كنيد.
•     همراه با غذا سالاد،شامل گوجه فرنگي-كاهو-كلم-فلفل سبز دلمه اي و يا سبزيجات تازه(سبزي خوردن)و بعد از غذا ميوه جات بخصوص مركبات كه حاوي ويتامين ث  مي باشد استفاده كنيد ويتامين ث جذب آهن را افزايش مي دهد.
•        اگر حتي مقدار كمي گوشت به غذاهاي گياهي اضافه شود جذب آهن افزايش پيدا مي كند.
•     در برنامه غذايي خود از غلات و حبوبات جوانه زده استفاده كنيد جوانه زدن غلات و حبوبات باعث افزايش جذب آهن به ميزان تقريبا 2 برابر ميشود.
•     در برنامه غذايي كودكان و نوجوانان خود از انواع خشكبار مثل توت خشك-برگه آلو-انجيرخشك-كشمش و…كه منبع خوبي از آهن ميباشند بعنوان ميان وعده استفاده كنيد
•     براي جلوگيري از ابتلاء به آلودگيهاي انگلي اصول بهداشت فردي بخصوص شستن كامل دستها با آب و صابون قبل از تهيه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج را رعايت كنيد.
•  از نوشيدن چاي و دم کرده هاي گياهي يك ساعت قبل و تا دو ساعت بعد از غذا خودداري كنيد.
•  جهت پيشگيري از كمبود آهن از مكمل آهن بصورت املاح استفاده كنيد.

آهن ياري يعني توزيع تركيبات دارويي آهن براي گروه هاي در معرض خطر كم خوني فقر آهن از جمله زنان باردار و كودكان زير 5 سال.

جدول اجرايي آهن ياري گروههاي در معرض خطر بر اساس توصيه كميته علمي آهن ياري

توصيه به دختران نوجوان

دختران در سنين بلوغ بايد در برنامه غذايي روزانه خود از مواد غذايي حاوي آهن بيشتر استفاده كنند. ودر ميان وعده ها به جاي استفاده از تنقلات كم ارزش ( مثل پفك و چيپس) از انواع ميوه ها، خشكبار و انواع مغزها استفاده نمايند.

هر هفته يك عدد قرص آهن (سولفات فرو) به مدت 16 تا 20 هفته در طي يك سال مصرف كنند. مصرف قرص آهن در اين دوران علاوه بر پيشگيري از كم خوني فقر آهن، پيشرفت تحصيلي آنان را نيز بهبود مي بخشد.

منابع:

ü     كم خونيهاي تغذيه اي،دكتر حميدرضا صادقي پور دانشيار دانشگاه علوم پزشكي تهران، حميده پيشوا عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران، 1379،پونه

ü     پمفلت آهن چيست؟،دفتر بهبود تغذيه جامعه، معاونت سلامت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، 1381،

ü     جزوه راهكارهاي بهبود تغذيه جامعه،زهرا عبدالهي، دفتر بهبود تغذيه جامعه، معاونت سلامت، آبان82

ü     مجموعه آموزشي تغذيه در سنين مدرسه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي

ü     پژوهش در وضعيت ريزمغذي هاي ايران ، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکي دفتر بهبود تغذيه،معاونت سلامت،تابستان 1385،